Από την έρευνα που κάναμε παρακάτω παραθέτουμε στοιχεία που θα βοηθήσουν τον αναγνώστη να κατανοήσει τα χωριά που ιδρύθηκαν στην Χαλκιδική σε μετόχια του Αγίου Όρους. Από τα παρακάτω προκύπτει ότι στο χωριό μας την Καρκάρα (Σήμαντρα), δεν υπήρχε μετόχι της Μονής Καρακάλου… και προκύπτει το ερώτημα: από που το όνομα Καρκάρα;
Σε αυτό το ερώτημα θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε με νέα έρευνά μας.
Σε ποια αγιορειτικά μετόχια ιδρύθηκαν νέα χωριά στην Χαλκιδική.
Απὸ τα προσφυγικὰ χωριά, τα οποία ιδρύθηκαν στην Χαλκιδικὴ κατά την δεκαετία του 1920, τα εικοσιτρία (23) εγκαταστάθηκαν σε αγιορειτικὲς μετοχιακὲς εκτάσεις. Παραθέτουμε κατάλογο των χωριών αυτής της κατηγορίας, με τα διαδοχικὰ ονόματά τους και το όνομα της πρώην ιδιοκτητρίας Μονής του χώρου στον οποίον εγκαταστάθηκε ο νέος οικισμός.
Άγιος Παύλος (Μονὴ Αγίου Παύλου)
Νέα Ηράκλεια (Μονὴ Αγίου Παύλου)
Στόμιον – Τσαλὶ Μετόχι – Νέα Καλλικράτεια (Μονὴ Ξενοφώντος)
Βουλγάρικο – Σέρβικο – Σωζόπολη (Μονὴ Χελανδαρίου)
Σουφλάρι – Νέα Τρίγλια (Μονή Βατοπεδίου)
Βολβός – Καραμάνι – Νέα Πλάγια (Μονὴ Ιβήρων)
Βολβός – Ρούσσικο – Νέα Φλογητά (Μονὴ Ἁγ. Παντελεήμονος)
Άνω Βολβός – Ζωγράφου (Μονὴ Ζωγράφου)
Κατακαλή – Διονυσίου (Μονὴ Διονυσίου)
Κασσάνδρεια-Πόρτες-Καπού Μετόχι-Νέα Ποτίδαια (Μονὴ Δοχειαρίου)
Άγιος Παύλος – Νέα Φώκαια (Μονὴ Αγίου Παύλου)
Ρούσσικο- Νερόμυλος- Μάλτεπε- Καλλιθέα (Μ. Αγ. Παντελεήμονος)
Βατοπέδι (Μονὴ Βατοπεδίου)
Βόζενα – Μεταμόρφωση (Μονή Διονυσίου)
Μπαλαμπάνι – Νέος Μαρμαράς (Μονὴ Γρηγορίου)
Καλαμίτσι (Μονὴ Διονυσίου)
Σάρτης – Αφησιά – Σάρτη (Μονὴ Ξηροποτάμου)
Περιγαρδίκεια – Άγιος Δημήτριος – Πυργαδίκια (Μονὴ Δοχειαρίου)
Ιβηρίτικο – Γομάτι μετὰ την καταστροφὴ του 1932 (Μονὴ Ιβήρων)
Οζόλιμνος – Ξηροποταμινό – Ξηροποτάμου (Μονὴ Ξηροποτάμου)
Λαδιάβα – Πρόβλακας – Νέα Ρόδα (Μονὴ Βατοπεδίου)
Προσφόριον – Πύργος – Ουρανόπολη (Μονὴ Βατοπεδίου)
Αμμουλιανή (Μονὴ Βατοπεδίου)
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι στο χωριό μας την Καρκάρα, δεν υπήρξε μετόχι της Μονής Καρακάλου…
Από που πήρε το όνομά της;;;
Τα μετόχια του Αγίου Όρους
Από την περίοδο κατά την οποία ο άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης δημιούργησε την Μεγίστη Λαύρα, με την οποία ουσιαστικά ξεκινά ο χιλιετής οργανωμένος μοναστικός βίος στο Άγιον Όρος, απαγορεύτηκε η κτηνοτροφία μέσα στην Αθωνική Χερσόνησο, προκειμένου να εξασφαλισθεί καλύτερα το ησύχιο και απερίσπαστο της ζωής των μοναχών και ερημιτών.
Ταυτόχρονα η Αθωνική Χερσόνησος, λόγω της ορεινής φύσης της, δεν προσφερόταν για αγροτική εκμετάλλευση. Από την άλλη πλευρά οι μονές, ορισμένες από τις οποίες, όπως η Λαύρα, το Βατοπαίδι, η Ιβήρων, αριθμούσαν εκατοντάδες μοναχών, έπρεπε να φροντίσουν για τη κάλυψη των διατροφικών και λοιπών αναγκών τους.
Για τον σκοπό αυτόν από πολύ νωρίς οι βυζαντινοί αυτοκράτορες παρείχαν στις μονές μεγάλες εκτάσεις γαιών έξω από το Άγιον Όρος. Οι ιδιοκτησίες αυτές των μονών έξω από το Άγιον Όρος ονομάζονται «μετόχια». Ο όρος δηλώνει ότι πρόκειται ουσιαστικά για μία προέκταση των Ιερών Μονών, στην διοικητική, κανονική και διαχειριστική εξουσία των οποίων υπάγονταν.
Μετά την τουρκική κατάκτηση, οι μονές διατήρησαν την μετοχιακή περιουσία τους στο μεγαλύτερο μέρος της. Οι απώλειες που υπέστησαν από τους οθωμανούς αφορούσαν κυρίως τα χωριά με τους παροίκους. Ιστορικό σταθμό για τα αγιορειτικά μετόχια στην περίοδο της τουρκοκρατίας αποτελεί η περίφημη δήμευσή τους το έτος 1568, όταν ο Σουλτάνος Σελίμ Β΄, προκειμένου να αυξήσει τα έσοδα για τους κατακτητικούς πολέμους του, δήμευσε την μοναστηριακή περιουσία, υποχρεώνοντας τους μοναχούς να την επαναγοράσουν. Παρά τις οικονομικές συνέπειες για τις μονές, το γεγονός αυτό είχε και ένα σημαντικό όφελος: ξεκαθάρισε ευνοϊκά για αυτές το νομικό καθεστώς των μετοχίων τους, με την αναγνώριση των κυριάρχων μονών ως βακουφίων και την εξαίρεση των μοναχών – διαχειριστών από την υποχρέωση έκδοσης νέου τίτλου (ταπιού) μετά τον θάνατό τους. Αυτή ήταν μία βασική διαφορά από τους υπόλοιπους χριστιανούς, κατόχους δημόσιας γης, οι οποίοι είχαν απλώς την χρήση της (τασαρούφ), ενώ η ιδιοκτησία της ανήκε στον Σουλτάνο. Έτσι αναγνωρίστηκε στους μοναχούς το δικαίωμα να κατέχουν από κοινού και «εις το διηνεκές» τα μετόχια τους. Το δικαίωμα κατοχυρώθηκε με την έκδοση δύο βασικών εγγράφων, που σώζονται μέχρι σήμερα στα αρχεία των μονών, των αποσπασμάτων εγγραφής στο Αυτοκρατορικό Κτηματολόγιο και των αφιερωτηρίων (βακουφναμέδων), όπου περιγράφονταν και τα όρια κάθε κτήματος και φυσικά των μετοχίων. Τα έγγραφα αυτά αποτελούν πολύτιμη ιστορική πηγή για την Χαλκιδική. Το καθεστώς αυτό διατηρήθηκε και αναγνωρίστηκε από τον Νόμο περί Γαιών το 1858 (άρθρο 122), που όρισε ότι τα αγιορειτικά μετόχια, τα οποία είχαν αποκτηθεί από παλιά και μέχρι την έκδοσή του, απολάμβαναν καθεστώς πλήρους κυριότητας και ήταν αναπαλλοτρίωτα 2.
Παρότι το καθεστώς των μετοχίων μετά το 1568 ήταν ξεκάθαρο από την κεντρική εξουσία, δεν έλειψαν οι εις βάρος τους αυθαιρεσίες από τους τοπικούς οθωμανούς αξιωματούχους, με κερδοσκοπικούς στόχους. Οι αυθαιρεσίες αυτές και η χειροτέρευση της οικονομικής κατάστασης των μονών, αλλά και εν γένει της οθωμανικής αυτοκρατορίας στα τέλη του 16ου αι., έστρεψαν τους μοναχούς στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, οι οποίες απολάμβαναν καθεστώς αυτονομίας.
Μεγάλη ήταν επίσης η οικονομική και υλική υποστήριξη που πρόσφεραν οι μονές στον ντόπιο πληθυσμό της Χαλκιδικής μέσω των μετοχίων τους. Στα αρχεία των μονών σώζονται πολλές μαρτυρίες για την οικονομική ενίσχυση σχολείων, ναών, διαφόρων κοινωφελών έργων της περιοχής τους κ.λπ., αλλά και μεμονωμένων ατόμων, που είχαν ανάγκη βοήθειας. Τέλος, η παραχώρηση στην πολιτεία μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας 1.200.000 στρεμμάτων για την αποκατάσταση των ακτημόνων και των προσφύγων αποτελεί μία πράξη συμμετοχής και αλληλεγγύης του Αγίου Όρους στις δυσκολίες του λαού εκείνη την εποχή. Από τα προσφυγικά χωριά που ιδρύθηκαν στην Χαλκιδική, τα 25 αρχικά στεγάστηκαν σε μετοχιακά κτίρια και εγκαταστάθηκαν σε μετοχιακές εκτάσεις.
Μετόχια του Αγίου Όρους στη Χαλκιδική, το 1568
ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ
- Μετόχι στο χαμένο σήμερα χωριό Αβραμίτες, στη θέση του σημερινού χωριού Άγιος Παύλος
2. Μετόχι στον Πρόβλακα, περιοχή Τρυπητής
3. Μετόχι Σιθωνίας περιοχή Σάρτης (χειμαδιό βουβαλιών)
4. Μετόχι-λιβάδι στο Παλαιοχώρι
5. Νερόμυλος στα Καλύβια Ορμύλιας
ΒΑΤΟΠΕΔΙΟΥ
1. Μετόχι Αγίου Μάμα
2. Μετόχι στο χωριό Βατοπέδι κοντά στην Ορμύλια
3. Μετόχι Προσφορίου, Ουρανούπολη
4. Μετόχι στο χαμένο σήμερα χωριό Λαδιάβα στην περιοχή Νέα Ρόδα
5. Μετόχι Αμμουλιανής
6. Ψαρόποτος Κουμίτσας
7. Μετόχι-λιβάδι στο Παλαιοχώρι
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
1. Μετόχι στο Μεταγγίτσι
2. Νερόμυλος στα Βραστά
ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ
1. Μετόχι στο σημερινό Διονυσίου
2. Μετόχι στον Πρόβλακα
3. Μετόχι στην Κουμίτσα
4. Ψαρόποτος-νταλιάνη στην Κουμίτσα
5. Μετόχι στη Βόζενα σημερινή Μεταμόρφωση
6. Μετόχι στο Μεταγγίτσι
7. Μετόχι Κασσάνδρας, περιοχή Φώκαιας
8. Μετόχι στο λιμάνι Συκιάς
9. Μετόχι νερόμυλων στα Μαριανά
10. Μετόχι νερόμυλων στην περιοχή Πολυγύρου
ΔΟΧΕΙΑΡΊΟΥ
1. Μετόχι Ορμύλιας
2. Μετόχι στα Πυργαδίκια
3. Μετόχι νερόμυλος στο Γομάτι
4. Μετόχι νταλιάνη στην Κουμίτσα
5. Μετόχι με λιβάδι στο Παλαιοχώρι
6. Μετόχι χειαμδιό βουβαλιών στη Σιθωνία περιοχή Συκιάς
7. Μετόχι με νερόμυλους στην Όλυνθο
8. Μετόχι με νερόμυλους στα Μαριανά
ΕΣΦΙΓΜΕΝΟΥ
1. Μετόχι στην Πορταριά
2. Μετόχι με λιβάδι στο Παλαιοχώρι
3. Μετόχι με αμπέλια στην Κουμίτσα
4. Μετόχι στην Τορώνη
5. Μετόχι Αγίας Κυριακής στον Ν.Μαρμαρά
6. Μετόχι στα Ριζά
ΖΩΓΡΑΦΟΥ
1. Μετόχι στο σημερινό χωριό Ζωγράφου
2. Μετόχι στον Πρόβλακα
3. Μετόχι στο Γομάτι
4. Μετόχι με αμπέλι στην Όλυνθο
5. Μετόχι χειμαδιό βουβαλιών στη Βουρβουρού
6. Μετόχι με αμπέλι στην Τορώνη
7. Μετόχι με λιβάδι στο Παλαιοχώρι
8. Μετόχι Ορμύλιας στο βυζαντινό χωριό Σωτήρας, στην περιοχή Αγ.Αποστόλων
ΙΒΗΡΩΝ
1. Μετόχι Πυργούδια στα Νέα Ρόδα
2. Μετόχι Ιερισσού
3. Μετόχι με νταλιάνη στην Κουμίτσα
4. Μετόχι στο Γομάτι
5. Μετόχι με λιβάδι στο Παλαιοχώρι
6. Μετόχι Καραμάν περιοχή Νέα Πλάγια
7. Μετόχι με νερόμυλους στην Αρσενίτσα
ΚΑΡΑΚΑΛΟΥ
1. Μετόχι στην Ιερισσό
2. Μετόχι με νταλιάνη στην Κουμίτσα
3. Μετόχι χειμαδιό βουβαλιών στη Σιθωνία
ΚΩΣΤΑΜΟΝΙΤΟΥ
1. Μετόχι στην Όλυνθο
2. Μετόχι στο χαμένο σήμερα Βόλβός στην περιοχή Πορταριάς
3. Μετόχι με αμπέλι στη Νικήτη
4. Μετόχι με χειμαδιό προβάτων στον Τριπόταμο
5. Μετόχι με χειμαδιό στον Παρθενώνα
6. Μετόχι με λιβάδι στην Κουμίτσα
ΚΟΥΤΛΟΥΜΟΥΣΙΟΥ
1. Μετόχι στον Άγ.Παύλο Ιερισσού
2. Μετόχι με νταλιάνη στην Κουμίτσα
3. Μετόχι χειμαδιό βουβαλιών στην Τριστινίκα
4. Μετόχι στον Άγιο Νικόλαο
ΛΑΥΡΑ
1. Μετόχι στον Πρόβλακα
2. Μετόχι Ορμύλιας στον προσκυνητάρι του Αγ.Βασιλείου
3. Μετόχι χειμαδιό βουβαλιών στη Σιθωνία
4. Μετόχι στη Βρομόσυρτα-Άγιος Παντελεήμονας
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ
1. Μετόχι στον Πρόβλακα
2. Μετόχι με νταλιάνη στην Κουμίτσα
3. Μετόχι στο χαμένο σήμερα χωριό Αβραμίτες περιοχή Νέας Καλλικράτειας
4. Μετόχι Αγίου Νικλάου, όρμος Παναγίας
5. Μετόαι με νερόμυλο στα Βραστά
6. Μετόχι με ναό στο μεταγγίτσι
7. Μετόχι με χειμαδιό βουβαλιών στη Σιθωνία
8. Μετόχι με λιβάδι στο Παλαιοχώρι
ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΥ
1. Μετόχι στην Ορμύλια κοντά στον ανεμόμυλο
2. Μετόχι με νερόμυλο στα Καλύβια Ορμύλιας
3. Μετόχι στο Ξηροποτάμι Ιερισσού
4. Μετόχι με χειμαδιό προβάτων στο Πλατανίτσι
5. Μετόχι με λιβάδι στο Παλαιοχώρι
ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ
1. Μετόχι Ορμύλιας
2. Μετόχι με νερόμυλο στα Βραστά
3. Μετόχι με χειμαδιό βουβαλιών στη Σιθωνία
4. Μετόχι με χειμαδιό προβάτων στη Νικήτη
5. Μετόχι με νταλιάνη στην Κουμίτσα
6. Μετόχι με λιβάδι στο Παλαιοχώρι
7. Μετόχι με νερόμυλο στο Μεταγγίτσι
ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ-ΡΩΣΣΙΚΟ
1. Μετόχι στον Άγιο Μάμα
2. Μετόχι Ιερισσού
3. Μετόχι στα Φλογητά
4. Μετόχι με αμπέλια στον Άγιο Νικόλαο
5. Μετόχι με νταλιάνη στην Κουμίτσα
ΣΙΜΩΝΟΠΕΤΡΑΣ
1. Μετόχι με χειμαδιό βουβαλιών στη Σιθωνία
2. Μετόχι με αμπέλι στη Βουρβουρού
3. Μετόχι στον Πρόβλακα
4. Μετόχι με λιβάδι στο Παλαιοχώρι
5. Μετόχι Καρβιά δτην περιοχή Ν.Τρίγλιας
ΣΤΑΥΡΟΝΙΚΉΤΑ
1. Μετόχι χειμαδιό στο Γομάτι
2. Μετόχι με νταλιάνη στην Κουμίτσα
ΦΙΛΟΘΕΟΥ
1. Μετόχι με αμπέλι στον Πρόβλακα
2. Μετόχι με νταλιάνη στην Κουμίτσα
3. Μετόχι με χειαμδιό βουβαλιών στην Κρυοπογή Κασσάνδρας
ΧΙΛΑΝΔΑΡΙΟΥ
1. Μετόχι Πρόβλακα
2. Μετόχια Κουμίτσας
3. Μετόχι με χειμαδιό στη Σιθωνία
4. Μετόχι στην Ιερισσό
ΠΗΓΕΣ:
- https://www.vimaorthodoxias.gr/ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΤΕΦΤΕΡΙ ΤΤ723
- άρθρο του Μον. Κοσμά Σιμωνοπετρίτη, από «Παγχαλκιδικός Λόγος», τ. 25, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015, σελ. 20-22)
- Άρθρο στην https://www.pemptousia.gr/ του Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελου, Αρχαιολόγου με τίτλο: «Τα αγιορειτικά μετόχια ως συντελεστές ιδρύσεως νέων χωριών στην Χαλκιδική χερσόνησο» 27 Νοεμβρίου 2014
Επιμέλεια άρθρου: Βασίλης Μ. Μισαηλίδης